Context bij cultuur in Vlaanderen en Nederland

Publicaties

Context bij cultuur in Vlaanderen en Nederland

De Doos van Pandora. De crisis van de rechtsstaat in België
0 Reacties
Voor abonnees

De Doos van Pandora. De crisis van de rechtsstaat in België

(Marcel Storme/Etienne Vermeersch/Herman De Dijn/Mark Elchardus) Ons Erfdeel - 1997, nr 2, pp. 162-186

Dit is een artikel uit ons papieren archief. Even geduld. We scannen het voor u in

De zomer van 1996 leek slecht maar rustig te zullen worden. De Belgische regering werkte ijverig aan de begroting en koesterde haar fetisj, de Maastrichtnorm, tot de doos van Pandora werd geopend en alle kwalen zich over het land uitstortten.
De affaire Dutroux hield België in haar ban. Het dossier van de moord op minister van Staat André Cools werd weer geopend. Men begon te graven en deed gruwelijke ontdekkingen. Plots kwam alles aan de oppervlakte: de incompetentie van magistraten, de rivaliteit tussen politiediensten, de onverschilligheid van politici die jarenlang justitie hadden verwaarloosd en de dubbelzinnigheid van bepaalde media.
De burger reageerde geschokt en woedend, soms met een zelden vertoonde mondigheid en waardigheid. Maar ook hysterie stak de kop op. Koning Albert II intervenieerde en het was niet duidelijk of hij de regering nu terechtwees of in haar naam sprak.
Even leek het land één in een Witte Mars die honderdduizenden op de been bracht: mensen uit alle rangen en standen die zwijgend door Brussel wandelden. ‘Een primitief zuiveringsritueel', zei de ene kant. ‘Het belangrijkste politieke feit uit de naoorlogse geschiedenis', beweerde de andere.
Maar het hield niet op. In de nasleep van de affaire Dutroux kwam de ene na de andere politicus in opspraak. Onderzoekscommissies stelden jammerlijk falen vast op alle niveaus en bij alle betrokkenen. Een werkgroep voor een nieuwe politieke cultuur verzandde snel.
‘De Belgische politieke cultuur is er één van argwaan en scepsis. Argwaan tegenover de staat, scepsis tegenover diegenen die zich met de publieke zaak inlaten', schreef Patrick Stouthuysen in de NRC van 8 oktober 1996. Maar argwaan en scepsis kunnen ontaarden in dodelijk cynisme. De kloof tussen de burger en de instellingen kan zo groot worden, de vertrouwensbreuk zo onherroepelijk dat de rechtsstaat zelf zijn legitimiteit verliest en desintegreert. Niemand is dan nog te vertrouwen. Niets is meer wat het lijkt. Daar gaat een samenleving aan kapot.
‘Een orkaan is door het land gegaan', zei de eerste minister Jean-Luc Dehaene in het federale parlement. Maar de beeldspraak was slecht gekozen. Ze veronderstelde dat de orkaan was uitgeraasd, en dat men na het opnemen van de schade aan de herstelwerkzaamheden kon beginnen, om uiteindelijk weer tot de orde van de dag over te gaan. We moeten een andere beeldspraak gebruiken: België is ziek. De ziekte heeft de verschillende geledingen van de rechtsstaat aangetast. Beproefde middelen helpen niet meer. Radicale ingrepen zijn nodig en een lang herstel.
Vele vragen dringen zich in dit verband op.

De Redactie legde aan een jurist, twee filosofen en een socioloog enkele vragen voor, en vroeg hen ze te gebruiken als een referentiekader voor hun antwoord:
- Is de tijd gekomen om de vaak geciteerde ‘scheiding der machten' opnieuw te bezien?
- Welke wetgevers, welke bestuurders en welke rechters heeft België nodig? Wat moeten de krijtlijnen zijn waarbinnen ze zullen optreden?
- Hoe kan men de noodzakelijke ‘depolitisering' in alle geledingen van de samenleving verzoenen met de eindverantwoordelijkheid van verkozen politici?
- Hoe beoordeelt u in dit verband de voorgenomen wetgeving ten aanzien van het verdwijnen van politieke benoemingen?
- Hoe zit het met de vierde macht, die van de media, in deze kwesties? Wat is hun taak en hun verantwoordelijkheid?
- Hoe sterk is het Belgische saamhorigheidgevoel nog en wat is de betekenis van de monarchie in dit alles? Kan en mag de koning de ultieme verzoener zijn?
Deze crisis roept nog diepgaander vragen op:
- Hoe zal men de kloof dichten tussen recht en rechtvaardigheid, tussen ‘wetten' en ‘zeden', want wat zijn wetten waard zonder zeden?
- Waar eindigt de tolerantie, de kracht om met verschillen te kunnen leven, en begint de permissiviteit, het alibi van de zwakheid?
- Hoe zien de nieuwe burgerzin en politieke cultuur er uit waar een geschonden land om vraagt?

De Redactie

Verder lezen?

Dit is een artikel waarvoor je moet betalen. Koop dit artikel of neem een abonnement om toegang te hebben tot alle verhalen van de lage landen.

€3

€4/maand

€40/jaar

Aanmelden

Registreer je of meld je aan om een artikel te lezen of te kopen.

Sorry

Je bezoekt deze website via een openbaar account.
Je kunt alle artikelen lezen, maar geen producten kopen.

Belangrijk om weten


Bij aankoop van een abonnement geef je toestemming voor een automatische herabonnering. Je kunt dit op elk moment stopzetten door contact op te nemen met emma.reynaert@onserfdeel.be.