Context bij cultuur in Vlaanderen en Nederland

Publicaties

Context bij cultuur in Vlaanderen en Nederland

DE DOORWERKING VAN DE SHOAH IN DE LAGE LANDEN - Nederland: drie vragen die niet weggaan - België: tussen piëteit en polemiek
0 Reacties
Voor abonnees
geschiedenis

DE DOORWERKING VAN DE SHOAH IN DE LAGE LANDEN - Nederland: drie vragen die niet weggaan - België: tussen piëteit en polemiek

(Maarten Asscher / Ludo Abicht) ONS ERFDEEL – 2015, NR 4, PP. 42-55

Dit is een artikel uit ons papieren archief

Nederland: drie vragen die niet weggaan

(Maarten Asscher)

Er zijn drie vragen met betrekking tot de Jodenvervolging in Nederland in de jaren 1940-1945 die in de stroom van alle publicaties, documentaires, biografieën, interviews en tv-series nog altijd niet bevredigend beantwoord kunnen worden.

De eerste van die vragen is: was het wel altijd mogelijk voor gewone mensen, die in de dagelijkse werkelijkheid van de Duitse bezetting leefden, om een duidelijk onderscheid te maken tussen goed en fout, tussen de keuze voor verzet, hulp en bescherming of voor collaboratie?

De tweede ongemakkelijke vraag die maar niet wil weggaan is: waarom is in Nederland zo’n relatief hoog percentage van de Joden aan de moordzucht van de nazi’s ten prooi gevallen?

De derde vraag die keer op keer opkomt, zozeer dat hij wel nooit zal verdwijnen, is de vraag wat men in de bezettingsjaren wist van het lot dat de Joden na hun deportatie wachtte.

Ook gaat Maarten Asscher in op de vergelijking van de Holocaust met de slavernij. Daarop rust vaak een taboe, ook in Nederland. De verschillen zijn evident: het op grote schaal handel drijven met, uitbuiten en mishandelen van mensen is iets anders dan het systematisch en op grote schaal vervolgen en vernietigen van mensen. Maar wat in deze vergelijking toch aanspreekt, is de langdurige doorwerking van beide historische misdaden tegen de menselijkheid.

Die doorwerking houdt vermoedelijk verband met het feit dat deze beide misdaden zich niet richtten tegen de menselijkheid in het algemeen, maar doelgericht plaatsvonden tegen een vooraf bepaalde, langs etnische lijnen gedefinieerde groep. Misschien is het daarom dat leden van die beide groepen ook vandaag de dag nog dat “groepsverleden” niet van zich af kunnen schudden. Dat heeft niet zozeer met de persoonlijke trauma’s van een tweede, derde of zoveelste generatie te maken, maar met iets dat uitstijgt boven het individuele.

Wat de vergelijking met de slavernij in elk geval suggereert, is dat ook meer dan honderdvijftig jaar na dato er bij een dergelijk, even massaal als doelgericht misdrijf nog lang geen sprake is van littekens, eerder van wonden, die bij het minste of geringste weer gaan bloeden.

België: tussen piëteit en polemiek

(Ludo Abicht)

Eerst was er Buchenwald. Iets later kwamen daar nog de getuigenissen bij van de overlevenden uit Breendonk (nabij Mechelen), met als gevolg dat de nadruk bijna uitsluitend op het lot van de gedeporteerde verzetsmensen gelegd werd. Sommigen van hen waren ook Joden, maar ze werden in de eerste plaats als partizanen erkend en terecht geëerd. Overal in België verwijzen straatnamen als Weggevoerdenstraat en herdenkingscomités voor “gedeporteerden, dwangarbeiders en gelijkgestelden” naar deze eerste reacties op de misdaden van het naziregime en de bezettende macht.

Pas in de jaren zestig en zeventig verschoof de aandacht langzamerhand naar het lot van de Joden. Net als in de buurlanden werd de bevolking wakker geschud door de dagelijkse verslagen van het proces van Adolf Eichmann in Jeruzalem (1961-1962) en het daaropvolgende spectaculaire Auschwitzproces in Frankfurt am Main (1963-1965). Plotseling was de term Auschwitz niet meer uit het nieuws weg te denken en begon de niet-Joodse wereld de omvang en de ondraaglijke intensiteit te beseffen van de judeocide.

Naast deze evolutie in de publieke opinie door de confrontatie met de getuigenissen van slachtoffers en de moeizaam afgedwongen bekentenissen van een aantal prominente daders was er ook het merkwaardige effect van de Amerikaanse vierdelige televisieserie Holocaust uit 1978.

Voor dit artikel is het betekenisvol dat ook de Vlaamse historicus Lieven Saerens in zijn boek Onwillig Brussel. Een verhaal over Jodenvervolging en verzet (Davidsfonds, 2014) een gedetailleerde studie van de Shoah in Brussel, deze televisieserie als ogenopener vermeldt: “Hoewel er op de Belgische televisie voordien ook aangrijpende films over de Jodenvervolging waren te zien, betekent die serie een eerste werkelijk kantelpunt voor een brede publieke belangstelling voor de Jodenvervolging.”

Die belangstelling is er uiteraard niet vanzelf gekomen, maar werd voorbereid en daarna verdiept door een aantal cruciale publicaties en initiatieven.

Verder lezen?

Dit is een artikel waarvoor je moet betalen. Koop dit artikel of neem een abonnement om toegang te hebben tot alle verhalen van de lage landen.

€3

€4/maand

€40/jaar

Aanmelden

Registreer je of meld je aan om een artikel te lezen of te kopen.

Sorry

Je bezoekt deze website via een openbaar account.
Je kunt alle artikelen lezen, maar geen producten kopen.

Belangrijk om weten


Bij aankoop van een abonnement geef je toestemming voor een automatische herabonnering. Je kunt dit op elk moment stopzetten door contact op te nemen met emma.reynaert@onserfdeel.be.